Seminar i Sogndal: Jon Todal om nynorskopplæring og anna morsmålsopplæring

På dag 2, etter ein lang dag 1, og med ein møtelyd godt oppfylt av softis og popkorn (!) viste Jon Todal oss korleis opplæring i eit mindretalsspråk er noko anna enn opplæring i eit fleirtalsspråk. I Europa finn ein mange land som har innfødde mindretalsspråk og som driv systematisk og målretta opplæring i mindretalsspråket. I Noreg gjeld dette for eksempel samisk. Jon Todal viser korleis ein med fordel kan leggje den same verkelegheitsforståinga til grunn når det er snakk om nynorskopplæring. For eit mindretalsspråk eksisterer aldri på same grunnlag som eit fleirtalsspråk, og dette gjer opplæringssituasjonen spesiell.

Ein slik opplæringssituasjon tek utgangspunkt i at språket vårt er ein verdi i seg sjølv. Dette synet har støtte i offentlege dokument i Noreg, men er likevel noko ein som nynorskbrukar stadig blir beden om å argumentere for.

Ulike fleirspråkssituasjonar:

1             Grensefleirspråklegheit (beherskar to nasjonalspråk pga. grenseflytting mm.)
2             Innvandrarfleirspråklegheit
3             Elitefleirspråklegheit
4             Akademisk fleirspråklegheit
5             Innfødd fleirspråklegheit (situasjonen for samar i Noreg – og for nynorskingar i Noreg?)

Det er den innfødde fleirspråklegheitssituasjonen som er aktuell som samanlikningsgrunnlag for nynorsk/ bokmål – situasjonen. I følgje lovverk og vedteken politikk (St.m. 35 m.fl.) er det eit mål for opplæringa at norske elevar skal vera tospråklege.

For å få til ei vellukka opplæring i mindretalsspråket, er det fleire ting som må på plass. Det fyrste er at ein startar å snakke om elefanten i rommet: Nynorsk og bokmål er ikkje likestilte. Vidare finst det tre vanlege oppfatningar om fleirspråklegheit som må ryddast unna. Dette er henta frå Nancy Dorian, som har studert fleirspråklegheit i Wales:

1         Alle språk er ikkje like gode.

2         Språk med få brukarar vil forsvinne.

3         Tospråklegheit er skadeleg.

Som norsklærarar og nynorskbrukarar kjenner vi att alle desse tre oppfatningane.

Det finst også ein del fellestrekk mellom innfødde mindretalsspråk:

·         Kjerneområde på landsbygda

·         Låg status

·         Tospråklegheit

·         Språkskifte

·         Organisert styrkingsarbeid

Dette passar godt på nynorsk:

p  Nynorsk er eit mindretalsspråk, bokmål eit fleirtalsspråk

p  Nynorsk har mindre prestisje enn bokmål

p  Ei ubreidd oppfatning at nynorsken har ei usikker framtid

p  Ei utbreidd oppfatning at den norske tospråkssituasjonen er skadeleg for eleven

Korleis ein skal drive opplæring i eit mindretalsspråk, vil vera avhengig av desse faktorane:

p  Elevkategori (er det ein mindretals- eller fleirtalsspråkbrukar som skal lære mindretalsspråket?)

p  Språket i klasserommet (er fleirtalsspråket eller mindretalsspråket bruksspråk i klasserommet?)

p  Det samfunnsmessige målet med opplæringa (assimilering? språkleg rikdom? pluralisme?)

p  Det språklege målet med opplæringa (er målet fullstendig, delvis eller relativ fleirspråklegheit?)

Med utgangspunkt i kjende opplæringsmodellar (Colin Baker) viste Jon Todal kvifor opplæringa i nynorsk ofte ikkje fungerer:

Type program	Elev-kategori	Språk i klasse-rom	Samfunns-mål	Språkmål
«Språk-drukning»	Nynorsk-elev	Bokmål	Assimilering	Einspråkleg bokmål
«Framand-språk»	Bokmåls-elev	Bokmål med nynorsk som fag	Ein viss språk-rikdom	Avgrensa tospråkleg- heit
«Over-gangs-modell»	Nynorsk-elev	Nynorsk i barneskulen så bokmål	Ein viss språk-rikdom	Relativ einspråkleg bokmål

Desse modellane opererer med «samfunnsmål» og «språkmål» som er reelle, men som ikkje dei offisielle måla for opplæringa. «Språkdrukningsprogrammet» og «overgangsmodellen» viser situasjonen for nynorskelevane i for eksempel Valdres. «Framandspråksprogrammet» viser situasjonen for bokmålselevar som skal lære nynorsk som sidemål. Modellen viser kva du får ut i andre enden (språkmål og samfunnsmål) når mindretalsspråkbrukarane blir utsett for for mykje av fleirtalsspråket.

Type program	Elev- kategori	Språk i klasse-rom	Sam-funns-mål	Språk-mål
Språkbad	Bokmåls-elev	Mest nynorsk, bokmål som fag	Pluralisme	Tospråk-legheit
Språk-bevaring	Nynorsk-elev	Berre nynorsk, bokmål som fag	Pluralisme	Tospråk-legheit

Følgjande situasjon vil fungere:

I denne modellen er det samsvar mellom dei uttala måla og dei tiltaka ein set inn.

Jon Todal viste oss altså:

è Å undervise i nynorsk som hovudmål er grunnleggande annleis enn å undervise i bokmål som hovudmål

è Å undervise i nynorsk som sidemål er grunnleggande annleis enn å undervise i bokmål som sidemål

è Det må utviklast eigne modellar for opplæring i nynorsk og bokmål.